مارال ( قصه ها ، شعرها و یادداشت های علیرضا ذیحق)
نقل مطالب ترکی و فارسی این وبلاگ در مطبوعات، کتب و شبکه های اجتماعی با ذکر نام نویسنده بلامانع است. alirezazihagh@gmail.com
مارال ( قصه ها ، شعرها و یادداشت های علیرضا ذیحق)
نقل مطالب ترکی و فارسی این وبلاگ در مطبوعات، کتب و شبکه های اجتماعی با ذکر نام نویسنده بلامانع است. alirezazihagh@gmail.comداش آکُل / حکایه / صادق هدایت / ترجمه به ترکی آدری : علیرضا ذیحق
صادق هدایت ترجمه به ترکی آدری : علیرضا ذیحق
داش آکُل
«داش آکل» ایله «کاکا رستم» ین قانلی بیچاق اولدوقلارینی بوتون شیراز اهلی بیلیردی. بیرگون داش آکل قدیم کی پاتوقی «دومیل» قهوه‌خاناسیندا دیزلری اوسته چؤمبله‌ن اوتورموشدی. بیر بیلدیر چین قفسی ایسه کی اوزه رینه بیر قیرمیزی پارچا سالمینشدی یانیندا ایدی و بارماقی نین اوجو ایله یر تیکه بوزو سوکاساسیندا چالخا‌لیردی.
صادق هدایت ترجمه به ترکی آدری : علیرضا ذیحق
داش آکُل
«داش آکل» ایله «کاکا رستم» ین قانلی بیچاق اولدوقلارینی بوتون شیراز اهلی بیلیردی. بیرگون داش آکل قدیم کی پاتوقی «دومیل» قهوه‌خاناسیندا دیزلری اوسته چؤمبله‌ن اوتورموشدی. بیر بیلدیر چین قفسی ایسه کی اوزه رینه بیر قیرمیزی پارچا سالمینشدی یانیندا ایدی و بارماقی نین اوجو ایله یر تیکه بوزو سوکاساسیندا چالخا‌لیردی. بو آندا بیردن کاکارستم یولدان یئتیردی و توخونان بیر باخیش لا، داش آکُلا گؤز دیکدی و ألی شالیندا گزه‌رکن گئتدی اوز به اوز سکی‌ده اوتوردی. سونرا اوزونو قهوه‌چی شاگیرده توتوب دئدی: « آآآی اوغلان بی‌بی بیر چای گتیر گؤروم.» داش آکل معنالی بیر باخیش لا قهوه‌چی شاگرده باخدی. او تهرکی قورخودان اؤزونو ایتیریب کاکانین سؤزونو سانکی ائشیتمه‌دی. ایستیکان‌لارین بوروش جامدان چیخارار کن سو سطیلینه باسیب سونرا اونلاری بیر به بیر اهمالجا قورولوردی. حوله‌نی ائله استاکنلارین جانینا چکیردی که اونلارین قیژها قیژ‌سسی آیدینجاسینا ائشیدیلیردی. کاکارستم بوسایمامازلیق دان غضب‌لندی. یئنی‌دن باغیردی: «مه مه مگه کارسان!؟ سه سه سنله‌نم!»
قهوه‌چی شاگرد آنلاشیلماز بیر گولوش ایله داش آکلاساری دؤنرکن کاکارستم دیش‌لری آراسیندان چیخان بیر سسله‌دئدی: « با- باشلارینا آند اولسون، اونلارکی بو- بو بوی دئییرلر اگر لولولوطی دولار بو گئجه گلرلر گوج‌لرین سینا یارلار.»
داش آکل کی بوزو کاسادا فیرلادیردی گؤزو آلتی‌نان دورومو یوخلارکن قورخمازلیق‌لا ائله بیر اوره‌کدن سسله‌نیب گولدی‌کی حنارنگی توتموش بوغلاری آردیندان، محکم و آغ دیش‌لری نین بیر سیراسی بوسبوتون پارلاییب گؤرسندی و دئدی: «غیرت لیز لر رجز اوخویوب بوی دئیه‌رلر، ایندی ائله، واختی دیرکی کیمسه‌نین یالانچی پهلوان اولدوغو بیلینیب گؤرسه‌نه !»
هامی باشلادی گولمه‌گه، البته کاکا رستمین دیلی‌نین توتولماسی کیمسه‌نی گولدور‌مه‌دی. نییه‌کی هامی بیلیردی اونون دیلی توتولار. آمما داش آکل شهرده آدی بللی کوراوغلو کیمی دیل‌لر از بری ایدی و هئچ بیر لوطی اونون قاباغیندا ایندی یه جان دایانانمامیشدی. هر گئجه کی «یهودی ماللا اسحاق» ین ائوینده، ایکی قاب اوره‌ک یاندیریجی چاخیری باشینا چکیب «سردزک» محلّه‌‌سی‌نین آغزین کسردی، کاکارستم کی هئچ اونون دده‌سی ده گلسه‌ایدی قویوب قاچمالی‌ایدی.
کاکانین اؤزوده ائله، یاخشی بیلردی کی اونون قاباغیندا هئچ واخت اوخویا بیلمز و داش آکلادا باتانماز. نییه‌کی ایکی یول اونون ألی‌ایله یارالانیب اوچ دؤرد یول ایسه سینه‌سی اوزه رینه چیخمیشدی.
قارا بخت لیک دن کاکارستم، نئچه گون بوندان اول میدانی بوش گؤروب توز سالمیشدی. داش آکل دا آنلایارکن اجل تک یئتیریب دویونجا سؤز آتیب أله سالمیشدی و دئمشدی : « کاکا، ائله بیل سنین کیشین ائوده دئییل ؟! بللی دیر پایین آرتیق دوشوب شنگول لاشیب سان! بیلیرسن ندیر؟ بو اسگیک لیک و آلچاقلیق لاری اونود! اؤزونو لات لیقا وورماق دان اوتانمیرسان می؟ بو نه جور دیلنچی لیک کی اؤزونه ایش قاییریب سان و بون هر گئجه جماعتین یولونو کسیر‌سن؟! «پوریای ولی» یه آند اولسون بیرده گؤره‌م بو کئفده کئف له‌نیب سن، بوغلارینا اود ووراجاغام. ألیمده کی بو قمه‌نین تییه‌سی‌ایله شاققالاییب بؤله‌جه گم‌سنی.»
کاکارستم سوزه- سوزه بوینونو چیگنینه قویوب یولادوشرسه ده آمما اوره گینده داش آکل دان بیر کین ساخلاییب زهرینی تؤکمه‌گه باهانا دالیجاایدی.
بونودا دئمک کی بوتون شیراز اهلی داش آکلی جاندان سئوه‌ردی. نییه‌کی او «سردزک» محله‌سینی قوروق ائتدیگی زمان، کیمسه‌نین ناموسانا کژکی باخمازدی هئچ بلکه جماعتله ده چوخ حرمت له کئچینه ردی. قادین لارا توخونان وخلقه زوردئیه‌ن بیر اَجُلی آزمیش اولورسایدی دا، «داش آکل» ین ألیندن قورتولاجاقی اولمازدی.
یوخسول و أزیلمیش خلقین ألیندن توتارکن اونلارا یاردیمی کئچردی و عشقی چکیب کؤنلو ایسته‌سه ایدی، گؤره‌ردین اونلارین یوکونه ده ائولرینه جان یاردیمجی اولدو. آمما کیمسه‌نی ده اؤزوندن یوخاری‌دا گؤرمک ایسته مزدی، اؤزه‌ل لیک‌له کاکارستمی کی گونده اوچ مثقال تریاک چکیب مین جوره اویوندان چیخیردی.
کاکارستمه اولان توهین، اونو سارسیدارکن چوخ پوزقون و آجیقلی بیر حالدا اوتوروب بوغ‌لارینی چیئنه‌ییردی. اونا بیچاق وورسایدین قانی چیخمازدی. نئچه آندان صونرا جماعتین قاققیلتی سی اؤزلری کیمی سوسدو آمما قهوه‌چی شاگیرد، قیققیلتی سیندان أل چکمه‌دی. او قاراشین قیافه ایله یاخالی کؤینک أگنینده، گئجه لری یاتان‌دا باشینا قویدوغو ترلیک بؤرک باشیندا و بئز تومان آیاغیندا، ألینی قارنینا قویوب گولمک‌دن آزقالا قیریلیردی و جماعتده، اونون گولوشونه باخارکن یئنی‌دن باشلاییب گولوردی.
کاکا رستم بیردن بیره یئریندن اویناییب أل آتدی کریستال قندقابی‌یا و وار گوجوایله توزارلادی قهوه‌چی شاگردین اوستونه. قندقابی سماوره ده‌یرکن سماور، سکی‌نین اوستوندن چایدان‌لا بیرلیکده یئره آشدی و نئچه فنجان جالانیب سیندی. سونرا کاکارستم آیاغا قالخیب، پؤرتولموش بیر حالدا، قهوه‌خانادان ائشیکه چیخدی.
قهوه‌چی سماورین أزیش- بوروشونه باخارکن حرص ایله دئدی:
«بیر حصیرایدی بیر ممد نصیر، بیر بیزا ایدیک بیرده مسقه‌مت دمیر» بوسوزلری چوخ پریشان حالدا دئسه‌ایدی ده، ندنسه جماعت یئنه باشلادی گولمه‌گه. قهوه‌چی اؤزوندن چیخیب چوخ حیرص و غضب‌له شاگردینه ساری یوگوردی. آمما داش آکل گولو مسه یه رکن أل آتدی جیبینه و بیرکیسه پول اورتایا آتدی. قهوه‌چی کیسه‌نی گؤتوروب، آغیر یونگون ائتدی و گولدی. بو آرادا مخمل جیلیققالی، گئن تومانلی و کئچه‌بؤر کلی بیر کیشی، ترتله‌سیک قفه‌خانایا گیریب دؤوره بره باخدی. داش آکلاساری گئده‌رکن اوناسلام وئریب دئدی: «حاجی صمد مرحوم اولدی!»
داش آکل باشینی قالدیریب دئدی: « آللاه باغیشلاسین!»
- سیز مگر اونون ائتدگی وصیت دن خبرسیز سیز؟!
- من کی اؤلو مالی یئیه‌ن دئلییم. یئری گئت اؤلو چؤره‌گی گوده‌نلره خبروئر!
- آخی اوسیزی اؤزونه وکیل وصی ائدیب ...
بوسوزدن داش آکل ائله بیل یاتمیشیدی آییلدی. یئنی دن اونو باشدان آیاغا ایزله‌دی. ألینی آلنینا چکه‌رکن کئچه بؤرکی دالییا گئدیب آلنی‌نین ایکی رنگ‌ده اولدوغو بوسبوترن گؤزه دگدی. نییه‌کی آلنی‌نین ائشیک‌ده قالان حیصه‌سی گونون ایستی سیندن یانیب قارالسادا، بؤرکون آلتیندا گیزله‌نن حیصه‌سی آغ آبباغی گؤرونوردی. سونرا باشینی تاولاییب خاتم‌دسته‌لی اینجه نقشه‌لرله بزه‌نن چوبوقونی چیخاریب چوخ اهمال‌لیق‌لا اونون ایچینه توتون تؤکدی. بارماقی ایله توتون لری نظمه سالیب چوبوقی آلیشدیرارکن دئدی: « آللاه حاجی‌نی باغیشلاسین، اولان اولوب کئچن کئچیب آمما هئچ خوش ایش گورمه‌ییب. بیزی یامان دغمسه‌یه سالدی. نیئله‌مک دا، کئچه‌نه گذشت دئیه‌رلر، سن گئت من دالدان گلدیم»
اوگلن آدام حاجیصمدین قوللوقچوسی ایدی کی آرالی ویئیین آددیم‌لارلا اوزاقلاشدی. داش آکلین آلنی قات با قات قیریشلاندی و اونون چکدیگی چوبوقون توستوسو سانکی قارا بولودکیمی قفه‌خانانی بورویرکن دالغالانان سس و گولوش‌لری اؤز قانادلاری آلتینا آلمیشیدی.
داش آکل چوبوقون کولونی سیلکه‌له‌ییب آیاغا قالخدی. بیلدیرچی‌نین قفسین ده قفه‌چی شاگیرده تاپیشیریب باییرا چیخدی.
داش‌اکل، حاجی صمدین ائوینه چاتارکن ختم مجلیسی قورتولوب تکجه نئچه نفر قرآن اوخویانلا جزوه داغیدان پول حسابی گئدیردیلر. بیرنئچه آن حووضون باشیندا معطل اولدوقدان سونرا، اونو بیر بویوک اُتاقا کئچیرتدیلرکی اونون شبکه‌لی اینجه الوان پنجره‌لری ائشیگه ساری آچیلیردی.
خانیم گلدی پرده دالینا و معمولی سلام کئف احوال دان صونرا، داش آکل تُشک اوستونده ای‌لشدی و دئدی: «باشینیز ساغ اولسون، آللاه اوشاقلاریزین جانینا دگمه‌سین!»
خانیم دولوخساندی و توتولموش بیر سس له‌دئدی:
- او گئجه کی حاجی‌نین حالی کورلاندی، گئدیب امام جمعه‌نی باشی اوستونه گتیره‌رکن حاجی بوتون آقالارین حضوروندا، سیزی اؤزونه وصی تعیین ائتدی. حتماً ده کی سیز حاجی‌نی قاباقدان تانی‌ییردیز؟!»
- «بیز بئش ایل قاباق، کازرون سفرینده تانیش اولموشدوق.»
- «رحمت‌لی حاجی همیشه دئیه‌ردی دونیاد بیر کیشی اولورسادا او دا فلانی‌دیر!»
- «خانیم، من اؤز آزادلیق و اؤزگورلویوم‌له داها آرتیق دیلخوشام، آمما ایندی‌کی بیر اؤلونون حق حسابی بوینوما دوشوب، آنداولسون گونشین پارلایان قیلینجینا، اگر اؤلمه‌سم قالسام بعضی لرینه گؤسته‌ره‌رم کی بیر کیشی نئجه اولمالیدیر.»
اوزونوچئویریب دؤنمک ایسته‌ینده بیردن بیره باشقابیر پرده‌نین دالیندا، سیماسی پؤرتولموش قاراگؤزلو بیر قیزگؤردی.
گؤزلری‌نین ساتاشماسی بیر آن چکمه‌دی، آمما اوقیز اوتانا‌‌رکن پرده‌نی سالدی و دالی گئتدی. دوغرودان‌می او قیز گؤزه‌ل ایدی؟ شاید، آمما هر نه‌سه اوتون توتارلی گؤزلری اؤز ایشینی گؤردی و داش آکلین حالینی یامان پوزوشدوردی. باشینی آشاغی سالیب قیپ قیرمیزی اولدی.
بوقیز، حاجیصمدین قیزی مرجان ایدی‌کی بو دوروم‌دان آرتیق باش آچماق ایچون گلمیشدی ائلین تانینمیش ایگیدینی و اؤز وکیل وصی‌لرینی تانیسین. داش آکل سونکی گوندن، باشلادی حاجی‌نین ایشلرین یئر به یئر ائتمه‌یه. بیر خبره سیمسار، ایکی معتمد آدام و بیر نفر میرزا ایله، حاجی‌نین و اریوخوندان باش چیخارارکن اونلاری یازدیریب ثبت ائتدی. هر نه دن کی چوخ و آرتیق وارایدی، بیر آنبارا ییغارکن قاپیسینی قاپاییب مؤهورله‌دی. هر نه ساتیلمالی ایدی ساتدی. بوتون ملک- املاک قباله‌لرینی اوخوتدوردی. کیمسه ده پولی وارایدی ییغدی و اونون بورجلارینی اؤده‌دی. بو ایشلرین ها می‌سی ایکی گئجه- گوندوزده یئربه یئر اولدی.
او چونجو گئجه داش آکل، چوخ یورقون و پوزقون حالدا «سید حاج غریب» چارسی‌سیندان ائوینه‌ساری گئدیردی. یولدا دمیرچی امامقلی اونا راست گلرکن دئدی: «ایندی‌ایکی گئجه دیر کاکا رستم سیزی گؤزله‌‌ییر. دونن دئییردی یاخشی بیزی أکیب آرادان چیخدی. سؤزونو یئمک‌له توپوردوگونو یالادی!»
داش آکل بوغ‌لارینی ائشه‌رکن دئدی : «عشق اولسون دلی، چوخ دا اؤزونی یئمه!» داش آکلین یاخشی یادیندا ایدی کی اوچ گون بوندان اول «دومیل قفه خاناسیندا»، کاکا رستم اونا خط‌نشان چکمیشدی، آمما حریفی یاخشی تایندیقی ایچون بیلیردی کی امامقلی ایله أل بیر اولوب اونو میزقاردان سالماق ایسته ییرلر. اونا گؤره ایسه، بوسؤزلره چوخ باش قوشماییب یولونو توتوب گئتدی. یولدا بوتون فیکری- ذیکری مرجان ایدی. اونو اونودماقا نه‌قدر چالیشیرسادا اوقدر آرتیق اونون سیماسی گؤزلری اؤنونده جانلانیردی.
داش آکل اوتوزبئش یاشیندا و بوی- بوخونلو بیرایگید اولورسادا سیمادن کاسیب‌ایدی. کیمسه بیرینجی دفعه اونو گؤرسه‌ایدی، قیافه‌سیندن هویوخاردی. آمما هر کس بیر کره اونلا اوتوروب دوروردی و یا اونون حیاتیندا اوز وئره‌ن حکایه‌لری ائشیدیردی داها اوندان أل چکن میردی. اونا وورغون اولوردی. آمما بونودا دئمک کی اگر اونون چهره‌سینده یئرسالان قمه ایزلرینی اونودسایدیق، داش آکلین چوخ‌دا نجیب و اوره‌گه یاتیم بیر سیماسی وارایدی. قهوه‌رنگ‌لی گؤزلری، قارا توک‌لو قاشلاری، آچیق آلنی و گنئش اوزی ، اینجه بورنی و قاپ قارا بوغ ساققالی وارایدی. آمما بیرنئچه یارا یئری اونون ایشینی کورلامیشدی، اوزونده و آلنیندا قمه قداره یاراسی ایدی‌کی واختیندا پیس بیتیشیب أتی‌نین یاریقی گؤزه ویریردی و لاپ پیسی‌ده بیر قمه یئری ایدی کی سول گؤزونون یانیندان توخونوب دری‌سینی آشاغی چکیشدیرمیشدی. اونون آتاسی «فارس» ین لاپ بؤیوک ارباب‌لاریندان‌ایدی. دده‌سی‌نین بیر دانه‌سی ایدی و بوتون وار- یوخو اؤلندن سونرا اونا یئتیرمیشدی. آمما داش آکل چوخ أل آچیق و مال قدری بیلمز ایدی. دنیا مالینا چوخ باش قوشان دئیلیدی. حیاتین معناسینی آنجاق ایگید لیک‌ده، آزادلیق‌دا، أل‌دن یاپیشماقدا و سخاوت‌ده بیلردی. دونیادا هئچ بیر زادا باغلی لیقی یوخ‌ایدی و واریوخونی یایوخسول‌لارا و بوینوبوکوکلره باغیشلایاردی و یادا چاخیرا- ایچکی‌یه وئریب سرخوش لوقلا یول آیریملاریندا نعره چکردی. یادا بزم مجلس‌لرینده، اونون شیره‌سینه ییغیشان دوستلارلا خرج‌له‌ییب صرف ائده‌ردی.
اونون یاخشی پیس لیگی ائله بونلارایدی. آمما بیرزادکی اونون حیاتیندا اینانیلماز ایدی و چوخ عجیب نظره گلیردی اوایدی کی ایندی‌یه قدر عشق عالمی اونو گلیب تاپمامیشدی. نئچه یول داکی یار- یولداشلار اونو قوروب و محرمانه مجلس‌لر جورله میشدیلر، او چکینیب اوزاق گزمیشدی. آمما اوگوندن کی حاجیصمدین وکیل وصی‌سی اولوب و مرجانی گؤرموشدی، حیاتی بوسبوتون دگیشیلمیشدی. بیر یاندان اؤزونی اونلارین حیاتیندا مسؤول گؤروب وجدان عذابی چکیردی بیر یاندان دا مرجانا وورولوب اوره‌کدن اونو سؤیردی.
آنجاق هئچ بیرزاد اونون بوینونا بیچیلمیش بو آغیریوک کیمی اونو یوروب سارسیتمیردی. بیر آدم‌کی اؤز مالینی داشا ووروب باشا چیخمیشدی، ایندی سحر تئزدن کی دوروردی باشلاییردی چالیشماغا تا حاجی‌نین مالینی آرتیرسین. اونون آرواد- اوشاقینی بالاجا ائوه کؤچورتدو و اونلارین یئکه اعیانی حیط‌‌لرینی اجاره‌یه و ئریب اوشاقلارینا ائوده معلم توتوب اونون مال- دولتی‌نی ایشه سالیب صبح‌دن آخشاما قدر قاچا قوشلوقدا و حاجی‌نین ملک املاکینا باش چکمکده ایدی.
ائله او واخت دان بری، داش آکل داها گئجه‌لری چارسینی قوروق ائتمک دن چکینمیشدی. یار- یولداشلارا چوخ قاریشماییردی و اوقاباقکی حوصله‌سینی أل‌دن وئرمیشدی. آمما شهرین بوتون لات- لوت‌لری کی اونو گؤره جک گؤزلری یوخ‌ایدی بعضی اؤلو مالی‌گودن نفوذلی آداملارین تحریک‌لری‌ایله، داها آرتیق اوز‌له‌نیب داش آکلا میدان اوخویوردولار. داش آکلین صحبتی دیل‌لر ازبری ایدی. پاچنار قفه‌خاناسیندا داش آکلا چوخ دولاشیب اونون دالیجا بعضی سؤزلر دئییلیردی : «داش آکلی دئییرسن می؟ آغزیندان هله سود قوخوسوگلیر. او هله کیم‌اولاکی توپوردوگونی یالامایا. کیشی لیکی لوطولوقو هرزادی داندی. حاجی‌نین ائوینه ألک آپاریب قربیل گتیریر. ائله کی بللی دیر بو ایش ده بیر یاغ‌دا وار. داها «سردزک» محله‌سینه‌کی یئتیریر أل قولونو ییغیشدیریب یئیین کئچیر.»
کاکا رستم کی اونون نفرت و کینه‌سینی اوره‌گینده داش ییردی دیلی‌نین توتولماسینا باخمایاراق، هاردا گلدی دئییردی : «بیری اؤلمه‌سه بیری دیریلمه‌ز! طرفین بالا- بالا قیدیغی‌دا گلیر. حاجی صمدین قیزینی ایسته‌ییر! پیس اوزونی خلق‌دن گیزلتدی. هامی یا اویون گلدی. موفته‌یئره اؤزونی لوطولوغا ووروب حاجی‌نین وکیلی اولدی و اونون وار- یوخونا صاحاب دوردی. آللاه آداما شانس‌دا وئرسه یاخشی دیر.»
داها داش آکلا کیسمه‌نین اینامی قالماییب اونو سایمیردیلار. هاراکی گئدیردی جماعت بیر- بیری‌نین قولاغینا پیچیلداییب اونو أله سالیردیلار. داش آکل اوسؤزلرین نه اولدوغونی آنلارکن، هئچ اؤزونه آلمیردی. نییه‌کی مرجانین عشقی اونو ائله سارسیتمیشدی‌کی داها اوندان باشقا بیر زادا فیکیرله‌شن میردی.
گئجه‌لری پوزقون فیکرلرله، چاخیر ایچیب اؤزونی مشغول ائتمک ایچون بیر طوطی آلمیشدی. قفسین اؤنونده دایانیب طوطی ایله دردله‌شیردی. داش آکل اگر مرجانا ائلچی دورسایدی، حتماً کی آناسی قیزی گؤزلری اوستونه قویوب مرجانی اونا وئره‌ردی. آمما بیر طرفدن‌ده ائو- اوشاقا باغلی لیقی چوخ سئومیردی. آزاد اولماق ایسته‌ییردی، نئجه‌کی اوجوره بارا گلمیشدی. همی‌ده بیر طرفدن اؤز یانیندا دوشونوردی‌کی اگر اونا تاپیشیریلان قیزا، ائلچی دورسایدی دوزیئییب دوزدان سیندیرمیشدی و کیشی‌لیک دن اوزاق ایدی. هرزاد دان بُتَر، هر گئجه‌کی آینادا اوزونه باخیردی، قمه قداره یاراسیندان پیس بیتیشمیش یئرلری و گؤزونون کناریندان آشاغی یا بوزوشموش درینی گؤره‌رکن چوخ توتقون یارالی بیر سسله اوجا- اوجا سؤیله‌ییردی:
- «شاید منی سئومه‌یه! بلکه گؤزل و گنج بیر أر آختارماق ایسته‌ییر... یوخ، کیشی‌لیک دن اوزاق‌دیر. اونون اون دؤردیاشی وار منیم آزقالا قیرخ یاشیم... آمما نیئله‌ییم کی بو عشق اؤلدورور منی... مرجان ... منی‌سن اؤلدوردون .... کیمه دئییم مرجان؟ سنین عشقین منی اؤلدوردو!»
گوزیاشی گوزلرینده حلقه‌له‌نیب قدح- قدح ایچگی ایچیردی. او واختاجان کی باشی‌نین آغریسی‌لا، اوتورا- اوتورا یوخویا گئدیردی. آمما گئجه‌نین یاریسی اؤتموش، او واخت کی شیراز شهری أیری بوروخ کوچه‌لری‌نن، اوره‌ک آچان باغلاری‌نان و قیرمیزی شراب‌لارینان یوخویا گئدیردی، او واخت کی سایریشان اولدوزلار قارانلیق گئجه لرده بیر- بیر لرینه سیرلی- سیرلی گؤز آتیردیلار، او واخت کی مرجان قیرمیزی یاناقلاری‌ایله یاتاقیندا اهمالجا نفس چکیردی و گونون خاطره‌سی‌ایله یاشاییردی، دوز او واخت ایدی‌کی حقیقی داش‌آکل، اؤز طبیعی ایستک لری ایله قووشوب بوتون دویغو و هوس لری ایله اوتانماق و چکینمک بیلمه‌دن اجتماعی قورلوشون اونون دؤوره‌سینه توخویان توردان و أن خیردالیق‌دان قولاغینا اوخونان سؤزلردن، اؤزونو قورتاریردی و آزادلیق‌لا مرجانی با غرینا باسیب اونون اوره‌ک چیرپینتی‌سینی ائشیده‌رکن اونون یوموشاق بدنی و یاندیریجی دوداق‌لارینی حس ائده‌رکن یاناقلارینی اؤپوردی. آمما یوخودان کی دیکسه‌نیردی، اؤزونو یامانلاییب حیاتینی قارقیش‌لیردی و دلی‌سایاق، چیلغین‌لیق‌لا اؤز اتاقی‌نین دؤوره‌سینه فیرلانیب اؤز- اؤزونه دانیشیردی و گونون قالان حصه‌سینی ده، بو‌سئو‌دانی اونوتماق ایچون، حاجی‌نین ایشلری اساسیندا یورولماق بیلمه‌دن چالیشیردی.
یئددی ایل بوسایاق کئچدی. داش آکل حاجی‌نین عائله‌سینه خاطر ألیندن گلنی اسیرگه‌مه‌دی. اگر حاجی‌نین اوشاقلاریندان بیری کئف سیزله‌ییردی، اوره‌گی یانان بیر آتا کیمی گئجه- گوندوزی اونلارین باشلاری اوسته اولوردی. آمما اونون مرجانا اولان علاقه و محبتی باشقابیر زادایدی. شاید ده ائله مرجانین عشقی‌ایدی که اونو بوسایاق دؤزوملی و باش آشاغی ائتمیشدی. بو مدت ده حاجی صمدین بوتون اولادلاری بؤیویوب اؤز کؤکلرینی سودان چیخارتمیشدیلار.
آمما اوکی گرک اولمایایدی، اولدی و گؤزله‌نیلمز بیر حادثه اوز وئردی! مرجانان أر تاپیلدی. اودا بیر أر کی هم داش آکل‌دان قوجا همده قیافه‌دن اوندان آشاغی‌ایدی. داش آکل بو واقعه‌نی هئچ اؤزونه آلمادی، بلکه عکسینه اولاراق، باشلادی اونون جهیزین جورله‌مه یه کبین کسیمه‌سینه مفصل بیر جشن تدارک قیلدی. حاجی‌نین اهل عیالینی یئنی‌دن اسگی ائولرینه کؤچورتدو شبکه‌لی الوان پنجره‌سی اولان اتاقی، کیشی قوناقلارینی یولاسالماق ایچون تعیین ائله‌دی. شهرین بوتون بؤیوک باشلاری، تاجیرلری و ساییلان‌لاری، بو دوگونه چاغیریلمیش‌دیلار.
ناهاردان سونرا ساعات بئش‌ده، بوتون قوناقلار باهالی خالچالارلا دؤشن میش اتاقین دؤوره‌سینده أگله شمیش دیلر و شیر‌نی‌له میوه خونچالاری تاباق- تاباق دوزولوب هامی یئمک‌ده ایدیلرکی داش آکل، بوسبوتون دگیشیلمیش، قدیم کی قیلیقی‌لا، یوخاری‌یا وئریلیب دارانمیش ساچلا، یول- یول آرخالیق، شال، قمه قداره، آباده ده تیکیلمیش ملیکی باشماق ویئنی بیر کئچه پاپاقلا ایچری گیردی. اوچ نفر ده دفتر- دستک ألده، اونون دالیجا یئتیردیلر. بوتون قوناقلار اونون بوسایاق‌دا دگیشیلمه‌سینه مات قالدیلار. داش آکل یئکه- یئکه آددیم‌لارلا امام جمعه‌یه ساری گئدره‌کن، دایاندی و دئدی: «آللاه رحمتینه قوووشموش حاجی وصیت ائتدی و ئیددی ایل تامام بیزی هچله سالدی. لاپ بالاجا اوغلوکی اوزامان بئش یاشیندا ایدی، ایندی اون ایکی یاشیندادیر. بودا حاجی‌نین وار- یوخونون حساب کتابی و اشاره ائتدی دالیجا گلن او اوچ نفره. بوراجان‌دا هر نمله خرج له‌نیب حتی بو قوناقلقین‌دا خرجین اؤز جیبیمدن چکمیشم. ایندی داها بیز اؤزوموزه اونلاردا اؤزلرینه!»
سؤزوکی بورا چاتدی، اوره‌گی ائله دولوخساندی کی سانکی بوغازی‌نین یولو توتولوب دانیشانمادی. سونرا سؤزلرینه بیرزاد آرتیرمادان و یا بیر جواب گؤزله‌مه‌دن، باشینی آشاغی سالیب یاشلی گؤزلر ایله قاپی‌دان دیشاری چیخدی کوچه‌ده راحات لیق جا بیر نفس چکدی. آغیر بیر یوکو چیگین‌لریندن قوپاریب آتماق‌ایله، یر قورتولوش دویغوسو وارلیقنا جالاندی. آمما اوره‌گی سینیق و یارالی‌ایدی. آغیرلیق لاآتیلان قدم‌لرینی خیالسیزلیق لا گؤتورودی. ائله بوجورکی گئدیردی چاخیر چکن یهودی ماللا اسحاقین ائوینی توشلادی. دایانمادان نم چکمیش کرپیچ پله‌لردن کئچیب کؤهنه و هیس باسمیش بیر حیطه گیردی کی او أل بو آل ده آری یوواسی تک‌بالاجا کیفیر اتاقلار و دلیک- دلیک پنجره‌لر وارایدی و حووضون سویو قورباغاجاماغیندان دولو ایدی. تورشامیش اییی و اسگی کؤهول‌لرین کیرسوو قوخوسو هاوایا یاییلمیشدی. آریق لیقیندان اؤلن ماللا اسحاق چیرکلی ترلیک و کوساساققالی ایله طاماحکار گؤزلرینی داش آکلا دیکیب یالانچی بیر گولوش‌له ایره‌لی گلدی.
داش آکل چوخ پوزقون لوقلا دئدی: «سن اول او قوشابوغلارینین جانینا، بیر قاپ لاپ او دوزگون لریندن وئرکی آغزیمیزین دادی تزه لن سین!»
ماللا اسحاق باش اوسته دیئیب پیلله‌کاندان آشاغی یئندی و بیر نئچه آن سونرا بیر قاب چاخیرایله یوخاری گلدی. داش آکل قابی اونون ألیندن آلیب و باندرولونو آچماق ایچون، دیوارین قیراغینا ویریب باشی قوپوپ آتیلدی. باشلادی ایچمه‌گه و گؤزلری یاشاردی. اؤسگورمه‌سی‌نین قاباغینی آلیب ألی‌نین دالی‌ایله آغزینی سیلدی. ماللا اسحاقین اوغلوکی سارالمیش و پینتی بیر اوشاق‌ایدی، شیشیک قارنی و آچیق قالمیش آغزی‌ایله و بورنوندان آخان سویوایله، مات- مات دایانیب داش آکلا باخیردی.داش آکل بارماقینی حیه‌طین، تاخچاسینا قویولموش آچیق دوزدانا باسیب آغزینا وورودی.
ماللا اسحاق یاخینا گلیب داش آکلین چیگنینه أل وورماقلا دیل اوجو دئدی: «لوطویا مزه، تورپاق‌دیر!»
سونرا أل آتدی اونون گئیدیگی پالتارین پارچاسینا و دئدی: «بوندیرکی گئییب سن؟ بو آرخالیق ایندی داها مود دان دوشوب. هر واخت ساتسان من آللام:»
داش آکل محزون بیر گولوش‌له أل آتدی جیبینه و بیر پول چیخاریب اونون اووجونا باسماق‌لا ائودن ائشیگه چیخدی. گون باتان چاغی ایدی. جانی ایستی و فیکری قاریشیق‌ایدی. آخشام باشی یاغمیش یاغموردان، کوچه‌لر ایسلانمیش‌دی و ناریش گوللری نین قوخوسو ایله سوواق اییی بیر- بیرینه بولاشیب، هاوایا دولاشمیشدی.
مرجانین سیماسی، آغ یاناقلاری، قارا گؤزلری، اوزون کپیریک‌لری و آلنینا تؤکولموش ساچلاری سانکی چن ایچره اتیمیش سئحیر‌لی بیر رویا کیمی، داش‌آکلین گؤزلری اؤنوندن کئچیردیلر. کئچمیش خاطره‌لر واَسگی یادیگارلار خاطیرلانیردیلار. دوستلارایله باباکوهی ده و سعدی‌نین مزاری اطرافیندا گزدیگی گونلری پاداسالارکن گاه دولوخسانیب گاهدا گولوردی.آمما ندنسه بیر زاد اونوداها آرتیق شاشیدیردی و او دا بو کی اوز ائویندن قورخوردی. بو وضعیته دؤزمک داها ممکن دئییل‌دی. سانکی اوره‌گینی، کؤکدن قوپاریلمیش گؤروردی. آرتیق، اودوروم دان آرا آچمالی ایدی. دوشوندی کی بیر داها دا بو گئجه سرخوش لانیب طوطی‌‌ایله دردلش‌مه لیدی! یاشاییش، باشدان باشا بیله سینه بوش، معناسیز و کیچیک گؤرسه‌نیردی. یادینا بیر شعر دوشوب و چوخ حوصله‌سیزلیک‌له زمزمه ائتدی.
نیسگیلین چکسه ده یارب بو کؤنول دوستاقین أگلنجه‌لرین
بیل نوغول تک گؤرونر هر گئجه‌او زنجیرلرین دانه‌لری
باشقا بیر تصنیفی ده یادا سالیب باشلادی اوخوماقا:
آی اؤزون عاقیل بیلن‌لر‌دلی دیوانه‌یه تدبیر ندیر
البت کی صون چاره اونا بیر دمیر زنجیردی تدبیر
بوشعری چوخ دردلی، غصه‌لی و اومودسوز بیر حالدا اوخودی، آمما ندنسه حوصله‌سی قاچان کیمی اولدی و یا فیکری باشقابیر یئره جومدی کی داها دینمه‌دی و سوسدی. هاوا قارانلیق لاشمیشدی کی داش آکل «سردزک» محله‌سی‌نین باشینا یئتیردی. بورا اومیدانچاایدی کی قاباقلاردا، او واخت لار کی کئفی چاغ و داماقی سازایدی، اورانی قوروق ائله ییب کیمسه‌نین ایره‌لی گلمه‌یه جرأتی اولمازدی. اختیارسیز اولاراق گئتدی داش سکی‌نین اوزه‌رینده بیر ائوین قاباغیندا اوتوردی و چوبوغونی چیخاریب اودلادی. اهمالجا چکمه یه باشلادی. نظرینه گلیردی کی قاباقلارا گؤره بورادا کورلانیب‌دی. جماعت ده گؤزلرینه بیر تهر گلیردی نئجه‌کی اؤزوده او واخت لارا گؤره چوخ دگیشیلیب. سینیخ میشدی. گؤزلری قارالیب باشی آغریدان چاتلاییردی. بیردن بیره قارانیلق بیر کؤلگه‌کی اوزاق دان یولادوشوب اوناساری گلیردی یاخینلاشارکن دئدی: «لولولوطی، لوطی‌نی گئجه تانییارلار» داش آکل کاکا رستمی تانیدی. آیاغا قالخدی و ألینی بؤیرونه ووردی. یئره توپوردی و دئدی: «بوش- بوش دانیشماقی بوراخ! چوخ دا یئیین گئتمه! ائله بیل اؤزونی چوخ لوطی بیلیرسن! آمما سن اؤله سن هله آدامینی تانیماییب سان!»
کاکارستم مسخره- مسخره گولرکن ایره‌لی گلدی و دئدی: «چوچوچوخداندیر بو طرف‌لرده تاپیلمیرسان!.... بو بو بو گئجه که حاجی‌نین ائوینده توی- دوگون ایدی سه سه سنی ائله بیل او را یول وئرمه‌ییب...»
داش آکل اونون سؤزونی آغزیندا قویدی: «آللاه سنی ائله یاخشی تانی‌ییب کی دیلی‌نین یاریسینی آلیب، دیلی نین قالانیندا بوگون من کسه‌جه گم». أل آتدی قمه‌نی چیخارتدی. کاکا رستم ده‌ها بئله. داش آکل قمه‌نین اوجونو یئره تاخیب أل قولتوق دوروب دئدی! «ایندی بیر لوطی ایسته‌ره‌م کی بو قمه‌نی یئردن چیخارتسین.»
کاکا رستم وار گوجوایله بیردن بیره اونا یوگوردی آمما داش آکل ائله اونون بیله‌گیندن گوپسه‌دی کی قمه ألیندن چیخیب آتیلدی. اونلارین سسیندن یولدان کئچن دایانیب تاماشایا دوردولار. آمما کیسمه‌نین ایره‌لی گلمه‌گه و اونلاری آرالاماقا جرأتی یوخ‌ایدی. داش آکل گولومسه‌ییب دئدی: «گئت، گئت گؤتور، آمما گؤزله‌کی بو دفعه برک – برک یاپیشیب ساخلایاسان، چون بو گئجه قالیب قولان حسابلاری چووتمه‌لی ییک.»
کاکا رستم دویونله‌نمیش یوموراقلارلا قاباغا گلیب دوشدو لربیر- بیر‌لری نین جانینا. یاریم ساعاتا جان یئرده سوپورتله‌شیب تر باش گؤزلریندن آخیردی. آمما کیمسه ظفر چالانمیردی. بو کشمکش ده ، داش آکلین باشی چوخ یامان حالدا یئره دگدی. لاپ بئله آزقالدی اؤزوندن گئده. کاکا رستم، اونو اوره‌ک دن أزیب اؤلدورمک ایسته‌رسه ده داها جاندان دوشموشدی. آمما بیر آندا گؤزو داش آکلین قمه‌سینه دیکیلیب بوتون وار گوجوایله اونو یئردن چیخاریب أله کئچیرتدی و داش آکلین بؤیرونه باسدی. ائله گوج ایله بو ایشی گؤردی که هر ایکسی یئره سریلدیلر.
تاماشاچی‌لار قاباغا قاچیب داش آکلی چوخ چتینلیک‌له یئردن قاغزادیلار. قان داملالاری بؤیروندن آخیب بئری ناخیشلیردی. ألینی یاراسینا باسدی. نئچه آددیم گؤتوردی و دیواراساری چکیلدی آمما بتردن یئره یخیلدی. سونرا اونو گؤتوروب أل اوسته ائوینه آپاردیلار.
صاباح سحرکی داش آکلین یارالانما خبری، حاجی صمدین ائوینه یئتیردی، حاجی‌نین بؤیوک اوغلو ولی‌خان، داش آکلی گؤرمگه گئتدی. باشی نین اوستونه چاتدیقدا گؤردی کی یاتاقا دوشورکن رنگی آتیب قیرمیزی بیر کف آغزیندان آخارکن چوخ چتین‌لیک له نفس چکیر. داش آکل اؤلوم حالیندا اونو تانی‌ییب تیتره‌ک و توتقون سسله دئدی: «دونیادا ... تکجه بو طوطی ... واریم‌ایدیر.... طوطینین جانی... سنین جانین... اونو تاپشیرین ... » آرتیق دانیشانمادی، سوسدی. ولی خان ایپک دسمالینی چیخاریب گؤزلری‌نین یاشینی سیلدی. داش آکل حالدان گئتدی و بیر ساعات سونرا اؤلدی. بوتون شیراز اهلی اونا آغلادیلار.
ولی خان طوطینین قفسینی گؤتوروب ائوه آپاردی. ائله اوگونون آخشامی‌ایدی. مرجان قفسین اؤنونده دایانیب، طوطینین الوان لیقینا، دیمدیگی‌نین اگری لیگینه و اونون گیرده حالت‌سیز گؤزلرینه مات- مات باخیردی. بیردن بیره طوطی، لوطی‌سایاق، پوزقون و اوره‌ک یاندیریجی بیر لحن‌ایله دئدی:
«مرجان ... مرجان ... منی سن اؤلدوردون ... کیمه دئییم ... مرجان ... سنین عشقین... سنین عشقین منی اؤلدوردی.»
مرجانین گؤزلریندن یاش شیریم- شیریم آخماقا باشلادی.
ترجمه تاریخی 29/10/72 – خوی