ادبی تنقید / نخجیوان گلینی ،علیرضا ذیحق ین اونودولماز رومانی / حیدر طاهری چورسی (فارسجادان ترجومه ائدَنی : علیرضا ذیحق)

حیدر طاهری چورسی

فارسجادان ترجومه ائدَنی : علیرضا ذیحق

نخجیوان گلینی

علیرضا ذیحق ین اونودولماز رومانی

نخجیوان گلینی، ذیحقین باشقا اثرلرینین چوخو کیمی آذربایجانین فولکلورو، کولتور و انعنه لری ایله باغلی اولاراق روان بیر نثریله یازیلیبدیر. حادیثه لر و اوز وئرن ماجرالار ماراقلی و چکیجی خاطره لر کیمی بیرینجی شخص دیل ایله روایت اولاراق اوخوجونو ماراقلا رومانین سونونا قدر اوزو ایله آیاقلاشدیریر.

رومانین راوی سی و قهرمانی جواد دیر کی ساوئتلر دئولتی داغیلدیخدان سونرا و آذربایجان جومهوریتی ایستیقلالینا چالیشارکن آناسینین ایسته یی اوزره خالاسینی تاپماق اوچون کی ائکیز دوغولموشدولار، نخجیوانا ساری یولا دوشور. نییه کی خالاسی پیشه ورینین قوردوغو دئموکرات فیرقه سینین پهلوی سولاله سینین باسقینی و ایستالینین خیانتی اساسیندا و حابئله ایکینجی دونیا ساواشینین کئشمه کئشلی گونلریندن یارانان سیاسی اویونلار سببیندن دارماداغین اولور و و گونئی آذربایجاندا قان بایرامی یاشانارکن و او توت ها توت دئوره سینده ایکی باجی آراسیندا آیریلیق دوشور. بیر باجی عایله سیله بیرلیکده تبریزدن آرازین او تایینا قاچاق دوشورور و ساوئت آذربایجاندا بیر موهاجیر یاشامی سورمک مجبورییتینده قالیرلار.

رومان جوادین جولفا کؤرپوسوندن گئچرک باشلانیر و ماجرالارین چوخو نخجیوان شهرینده و قالانی دا تبریز، خوی، تئهران، باکی و ایستانبولدا ایتتیفاق دوشوری.

بو جذذاب رومان نئچه جهتدن دیققته لاییقدیر:

تاریخی باخیمیندان

اسکی و عصیرلردن میراث قالان بینا و تیکینتیلردن آد آپارماق و گاهدان اونلاری بیر آراشدیریجی کیمی ایضاح ائتمک.

سیاسی باخیمیندان

آذربایجانین ایستیقلال مسئله لرینه ایشاره و ایران، آذربایجان، تورکیه سیاستلرینه و یاشانان چتینلیکلره چئشیدلی باخیشلار.

جوغرافیا باخیمیندان

ایران، آذربایجان جومهورییتی اؤلکه لرینه و خوصوصن آراز چایی و سهند داغینا ایشاره چوخلو ایستیعاره لی گیزلی و سیرلی معنالارلا آنلاشیلیر کی آذربایجان کولتورونده معنوی کؤکلری واردیر.

ایجتیماعی و کولتورئل باخیمیندان

بو رومان ایجتیماعی و کولتورئل جهتلریندن داها گوجلو اولا بیلردی آنجاق یازیچی سانسور و بیر پارا سیاسی پروبلئملره گؤره چوخ مسئله لری آچیق آیدین آنلاتسادا بعضی مسئله لریده اؤرتولو آنلادیر.

باشقا بیر عیبارتله بعضیلرینی موستقیم و بعضیلرینی ده اونون بونون دیلی ایله بیلدیریر. مثلن اؤز تأثثوراتینی آشیق اصلانین ساز و سوزونه آچیقلاماق و اونون قفه خاناسی کی خوی شهرینین اسکی و صفویه دئوریندن قالان بازارین آغزیندایدی و اونون ائویندن سؤز آچماق، حابئله نخجیوانداکی کوراوغلو هئیکلیندن، مؤمینه خاتون آبیده سیندن، حوسئین جاویدین مقبره سیندن، اصحابی کهف ماغاراسیندان، و نئچه ـ نئچه بئله ماتئریاللاردان دانیشماق. گاهدان دا یازیچی آذربایجان مدنییتینده اساسی روللاری اولان اینسانلارین آدلارینی آزجا حرفلری اویان بویان ائله مکله ده ییشیری و بئله لیکله تاخما آدلار موعاصیر صنعتکار و کولتور آداملارینین حیات ماجرالاریندان ایسه سؤز آچیر.

بو سؤز چوخ دئییلر کی یازیچیلار اؤز شخصی یاشاییشلارینی حئکایه و رومانلارینین شخصیتلری آراسیندا پایلاشار، و ذیحق ایسه اؤز حیاتینی بو روماندا تکثیر ائدیر. البته دئمک کی ذیحق بو اثرده آذربایجان دیلینه، انعنه لرینه، وارلیقینا و یاشادیقی و بوی آتدیقی توپلوما اؤنم وئریر و نئچه شهرین گؤرکملرینی خیال و صنعت گوجو ایله تصویره چکیر.

نخجیوان گلینی رومانی، رومانتیسم و رئالیسمله هؤرولن بیر اثردیر. اوندان هم بیر سندلی فیلم چئکمک اولار هم ده بدیعی بیر کینو اثری.

آنتولوژی نظریندن بو رومانین بؤیوک حیصصه سی بیر جوره اینسان شیناسلیق، اؤزللیکله تحلیل و آنالیز ائتدییی توپلوملارین ایجتیماعی، سیاسی و ایقتیصادی وضعییتلریدی. ذیحق ائده بیلیب ایران، آذربایجان و تورکیه شهرلرینی دقیق و درین باخیشلارلا تصویره چکه. یازیچی ائده بیلیر هر اؤلکه دن سؤز آچدیقدا اورالارین گؤرکملری و ظاهیرلری آلتیندا کئچن ایرنج، جان سیخیجی حیاتدان ایسه سؤز آچا. حتتا صنعتکارلارین شخصیتلری و آجی یاشاملاری حئکایه دیلی ایله بیان ائدیلیری.

بو اوخومالی روماندا اوتوز کاراکتئر جانلانیب ماجرالاری گئرچکلشدیررک یازیچی جوادین ایلک عئشقی موژگانی، رومانین سونونا جان یادداشیندا داشییر.

بو رومان تنقیدچیلرین باخیشینی اؤزونه جلب ائده رک ایراندا ان چوخ اوخونان و ایران تورکلری آراسیندا آلقیشلانان بیر اثردیر.

ایکی ائکیز باجی بو روماندا بیر بیرلرینی آراز چایینین کؤرپوسو اوزره گؤروب قوجاقلاشارکن سانکی ایکی پارچالانمیش بیر اوره یین اولوب واحید تمثیلی یارانیر.

جواد کی رومانین راویسیدیر نخجیوانا گئدرک آدا آدلی بیر آذربایجانلی قیزلا تانیشیب زامانلا بؤیوک بیر عئشق یاشاییرلار. سونرا نیشانلانیب بیر سوره آیریلیقدان سونرا ائولنمک قرارینا گلیب ایستانبولدان خویا گلیرلر آمما تأسسوفله خویا گلمکلری جوادین آناسینین اؤلومو ایله موصادیف اولور و رومان حزین لحظه لرله سونا یئتیر. بو بدیعی اثر آذربایجان تاریخینین بیر عصیرده همیشه یاشار بدیعی جیلوه سی دئمک دیر.

شعری از علیرضا ذیحق / بلور ِ عمر

 علیرضا ذیحق

بلور ِ عمر

گمانم این بود

اگر به هیبت پیری درآمدم

جوانی می رود

شور و شرر می خشکد

و آوازم در گلو می شکند .