مقاله ای به زبان ترکی / علیرضا ذیحق ین یارادیجیلیقی حاققیندا / حسین اقبالیان

حسین اقبالیان

علیرضا ذیحق ین یارادیجیلیقی حاققیندا

ایلک دفعه اونون یاددشلارینی هفته لیک لرده گؤردوم . اونون سئودی یی دونیانی حیس ائتدیم . بیر گوشه ده قیساجا بیر شعر ، یالنیز درین دویغو ایله یازیلمیشدی . من بیر اونیورسیته اؤیره نجی سی اولاراق هر گون ، هر هفته ، یادا هر آی یولداشلاریمین یازیلارینی هر هانسی درگی ده اولارسا اوخوماق ایسته ییردیم . من او گون دن بری ذیحق جنابلاری نین دا بیر بؤیوک و سئویملی شاعیر و یازیچی اولماسینی تانیدیم .

حسین اقبالیان

علیرضا ذیحق ین یارادیجیلیقی حاققیندا

ایلک دفعه اونون یاددشلارینی هفته لیک لرده گؤردوم . اونون سئودی یی دونیانی حیس ائتدیم . بیر گوشه ده قیساجا بیر شعر ، یالنیز درین دویغو ایله یازیلمیشدی . من بیر اونیورسیته اؤیره نجی سی اولاراق هر گون ، هر هفته ، یادا هر آی یولداشلاریمین یازیلارینی هر هانسی درگی ده اولارسا اوخوماق ایسته ییردیم . من او گون دن بری ذیحق جنابلاری نین دا بیر بؤیوک و سئویملی شاعیر و یازیچی اولماسینی تانیدیم .

درین و دویغولو یازار و شاعیر علیرضا ذیحق ، فولکلور اوستاسی اولاراق ، بشرین گونده لیک درد لرینی و اوره ک سیخینتی لارینی  رئال باخیشی ایله ، کاغاذ اوسته  تؤکه رک فارسجا بیر شعرین ده بئله دئییر:

" کیتابلاریمی بیر قازانا تؤکموشم / بعضی لری نین آدلارینی اونودموشام / بعضی لری خاطیریم ده گونش کیمی /  اونلاری تاقچا یا دوزوب یادا بیر طبقه ده یئر ائتدیم / چتین دیر! /ائله او اَل دن گئتمیش لحظه لر کیمی / بیر یئره ییغماق اولماز ."

علیرضا ذیحق شعر اوستاسی ، فولکلور ادبیاتی نین بیر ایشیق اولدوزو ، درد هاواسینی بارماق لارین دا اوینادان ، وفاسیز دونیایا بئل باغلامایان  " سس سیز کیشی" حئکایه سینی یارادان بیر غریب اینسان اولاراق اونون شعری سؤزو و یازدیق لاری ، اوره ک سیخینتی سی دیر.  گاه دان اؤز دیلین ده یازیب ، گاه دان آیری دیل ده ، گاه دان حیرسله نیر منه ، سنه ، هله بوسبوتون اؤز دیلینی اونودانلارا ، گاه دان دا باغیشلایین دئییری . چونکی یئنه بیر فارسجا شعرین ده دئمیشکن :

" بیر عشق کی اوره ک لرده قازیلا /  دیره ک لرده یوخ ، کوچه آغاج لاریندا / گوندوزلر اونون فریادینا تاب گتیره بیلمز / عاشیق اولماق چتین دیر ! "

و بو چتین لیک دئیه سن اونا او قدر شیرین دیر کی گون به گون اونون ایراده سینی یازماقا پولاد کیمی ائدیر . اونا گؤره ده هر نه یازیر سا اوره ک لرده اوتورور . آتا بابالار دئمیش کی اوره ک دن چیخان دا اوره یه یاتار ."

دوغرودان حیات بیر فیلیم کیمی دیر، یازماق بیر درد . آما شیرین دیر . هله ماجال اولورسا دونیا بویو سؤزوم وار ! " غلام کمتر " داستانی " ، " اورمولو ماحمود " ، " عاشیق غریب ایله شاه صنم " نه بیلیمم تورک میلتی نین اونودولماز عصیر لر بویو ایییت لیک ، دویعو و عشق ایله دولو دستانلاری  بو گونلر بیر وظیفه اولوب اونون چی یین لرینه آغیر لیق ائدیرسه ده شیرین دیر . بو طنطنه لی زاماندا یولو بیر یول اولور . اوره یین اؤز ادبیاتینا دؤیونورسه اونو " شاهزاده بهرام " کیمی ائل اوبادا دیللره سالیر. یوخ گله جک ده داها آرتیق دیللره سالاجاق . هر نه قدر غریب اولسادا اولسون ، اما بو کیچیک شهردن مین لر دؤنه ویداع لاشسادا یئنه قاییدیب اؤز تورپاقیندان یازاجاق . اؤز دیلینده ائل اوباسی نین اونودولماز شکلینی واراق واراق دفتر لری نین سینه سینده قازدیراجاق .

اونو تانیتدیرماق منه چوخ چتین دیر . هله ده تانیتما میشام . ائله بیل آیا گئتمک کیمی دیر .فیکیر له شدیم گؤره سن اونون اؤز دیلینه و ادبیاتینا وظیفه سی نه دیر؟ بیلمه دیم . یازی لارینی واراق لارسان اونون بؤیوک دونیاسی نی حیس ائده بیلر سن . شعر یازیر ، داستان یازیر ، سخنرانلیق ائدیر . ترجومه لرده آدی وار ، زنگین بیر تنقید چی . مدنیت له آشینا و اؤز دیلی نین اوستاسی . نه بیلیم ده بلکه هئچ بیر وظیفه سی یوخ . یالنیز اوره ک سیخینتی لارینی کاغیذ اوسته تؤکور بلکه گله جک نسیل اؤزونو دوشونسون . بیر فریاد سیز کیشی کیمی غوربت ای یینه دولان کؤچوب گئتمه یی دانیب اؤز ائل اوباسیندا غریب لیک له یاشاییب غریب لردن یازسین .

" آنا " حئکایه سیندن کی " یئر گؤی عشق" کتابیندا گلیب دیر  سؤز آچماقلا ، " شهریار" ین شعری یادیما دوشور : " یئنه ائهمالجا ، پیلّه لرین یانیندان گئچدی " . " آنا " حئکایه سینی دقتله اوخویارکن ، تأ سسوف له دوشوندم کی آنانین نه قدر شوکتی اولورسادا بیز اونا یاردیمجی اولا بیلمه میشیک . آنا حئکایه سی نین سون سؤزونه چاتاراق منیم ده اَلیم کاغاذ اوسته قورودو . حئکایه بیر یاشام کیمی باشلانیب بیر هیجانلا قورتولور . ائله بو بؤیوک بیر هونر دیر یازانا . هر زامان گؤروله کی بیر حئکایه بئیین لرده اوتوروب اینسانلاری دوشونمه یه سالیب  بیل کی او یازیچی ، بؤیوک و ابدی قالاجاق . آیری بیر حئکایه و داها آیریلاری  ذیحق جنابلاری نین بو ایسته  دی یینی داها آرتیق بللی ائدیر .  یاشاییش یاواشجا باشلانیر آما قورتولوشو دویغو ایله دولوب گاهدان بیر طوفان کیمی سنی بورویوب فیکره دالدیریر.  بلکه ده بو شرق ادبیاتیندا بیر اساس دیر . گاهدان اونون یازدیقی تاریخ دیر ، و بیزیم ائلین تاریخینی گله جک ده هر کیم واراقلاسا بلکه ده اونون " صمد عمی " کیمی حئکایه سینه ریجا ائتمک لری لازیمدیر نییه کی :

" باهارین او اوزون گونلری نولدو ؟

نییه باغچالارین گوللری سولدو ؟

اولدوزون گؤزلری یاشیله دولدو

داها آراز اوسته ن گمی گلمه دی "

او اینام پرده لرینی کنارا وئریب ائل ادبیاتینا یاردیمجی ، بو عصرین سؤزونو حئکایه لرین ده  ساده جه اؤز دیلینده دیلیم – دیلیم اولورسادا یازاجاق . هله او دیل " آنا دیلی "  حئکایه سینده  کی کیمی شماتت له نیب ، قاپی قونشولاردا اونو سئومه سه سئوه جک دیر .

" یئر گؤی عشق " حئکایه لرینی ان دوشونجه لی بیله رک اوندا ادبیاتین بوتون ژانر لارینی گؤره بیلر سن . رئال سؤزلری ده هردن ائله سوررئالا دؤنور کی دئیه سن به خیال دیر . و خیال دووارلاریندان هر دن ائله آشیر کی دئییرسن به بیر ترن ده اوتوروب یالنیز یولا باخیرسان . مقصده یئتیره رکن تزه دوشونورسن کی  نَلَر بیلدین ، دوغرودان نییه بئله یاشادیق کی حزین – حزین سؤزلریمیزی و آغی لاریمیزی تاریخین سینه سینه آغیر لیق ائدیر .

عشق ، اینام ، دویغو ، یاشام ایسته یی ، سئوگی سئوداسی ، اونون یازدیق لاری حئکایه ، شیفاهی ادبیاتیندا و تام داستانلاریندا بیر قانون و قایدادیر . بو اساس دا اونلاری فولکلور چرچیوه سینه آپاریر سا زنگین و ماراقلی بیر ادبیات دئیه سن به تزه دن یارانیر . " یئر گؤی عشق " کیتابی نین حئکایه لرینده  بو واژه لر داها آرتیق اؤزونو گؤستریر .

دئیه سن بو دونیانین ان بؤیوک دردلری " آنا " ایله باشلانیر و بو دردلی باشلانیش دویغو ایله دولو ، آدامی حئکایه لری اوخوماغا جومدورور .  " یئر گؤی عشق " کتابی آذربایجان تورکجه سین ده اولاراق بوسبوتون فولکلور ادبیاتیمیزین ایزینی کتابین هر یئرینده گؤره بیلر سن :

" بالاما جان دئمیشه م

آغلاما جان دئمی شه م

بالام دیل آچان گون

قوزو قوربان دئمیشه م "

و طبیعت له ال اله وئرمیش " عاشیق ماهنی سی " حئکایه سی ایله برابر آیریلیقی  ، " ایتگین اولدوز " ، " اوره ک دؤیونتولری " ، " گؤزه ل قادین " و بوجور عشق ایله مارقلانمیش درین و سئویملی حئکایه لردن دانیشیب یازماق بلکه ده اوزون بیر زامان و میلیونلار واراق ایسته ییر نییه کی گاهدان حئکایه لر بیز یم ائلین تاپدالانمیش حاقلاری ، احساسلی گونلری و بوتون تاریخی دیر. نئجه کی " ذیحق " فارسجا کتابی " کندو کاوی در ادبیات داستانی ایران و جهان

" دا یازمیش: " زامان حیصارلاری هونرمندین ال لریله قیریلار و اونون دویغولاری اطراف محیطی نین شرط لرین دن و فردی محدودیت لرین دن یوخاری ، صاباحلاردا سیلان تاپیر . "

ائله بونا گؤره ده ذیحقی تانیماق و تانیتدیرماق بیزیم ائلین بیر بؤیوک  شاعیری و یازاری اولورسادا بیزه بیر وظیفه دیر لاکین نه قدر ده چتین اولورسادا اولسون . علیرضا ذیحق جنابلاری نین دونیاسینی ادبیات ساحه سینده  بیر نئچه یئره بؤلمه لی ییک :

1- ائل ادبیاتی و فولکلور دونیاسی

 او بیزیم شیفاهی ادبیاتیمیزی بیر یئره ییغاراق اونلاری مکتوب ائدیب دیر. او جومله دن " سدت و صیاد داستانی " ، " شاهزاده بهرام " ، " غلام کمتر داستانی " و بئله ننکی بیر خالق داستانلاری کی آتا بابالار سینه سین دن چیخاراق عاشیق ادبیاتیندا ایزی وار .

2- شعر دونیاسی

او شعر دونیاسینی یاخشی تانی یاراق " سون پاریلتی " و " عطش " کیتابلاری اونون یارادیجیلیقین دان اؤرنک لر دیلر . هابئله قیساجا و درین شعرلینی گونده لیک درگی لرده ، هفته لیک لرده و آیلیق قزه ته لرده گؤرمک اولار .

3- آراشدیرما لار

بو ساحه ده " جوشغون بولاق " کتابی اؤن ده دایانارق  چوخلو سخنرانلیق ، یازی و یادداشلاری دا وارکی بو کتابلاردا گلیب دیر : " کند وکاوی در ادبیات داستانی ایران و جهان " ، " کیمیا و سینما " ، " کندو کاوی در شعر معاصر " و ...

4- رمان و حئکایه لر

اوره یه یاتیم ، ایستک لی و احساسلا دولو رومانلاری کی گاهدان آدامی اؤز دونیاسیندا رئال باخیش لاری له یاخینلاشدیریر و گونده لیک یاشام شرط  لرینی اونون قارشیسیندا آچیب دیله گتیریر . بئله دئمک کی هر یازان اینسان اؤز دونیاسی نین درد لرینی بیلمک و حیس ائتمک وظیفه سی تام وظیفه لردن اوستون دور کی اونلارین بیر پاراسینی بو فارسجا اثرلرده " عروس نخجوان " ، " مرد بی فریاد " و  " عید خون " دا گؤرمک اولار . "

بونلارین هر هانسی باره سین ده یازماق اونون دونیاسینی کشف ائتمک و اونون قابلیت لرینه جومماق و رئاللاشدیرماق دیر.

1393